Koniec żartów, panowie, zaczynają się schody –
Antoni Karol Ludwik de Lasalle.
Schody, czyli element budynku lub ukształtowania terenu, który umożliwia komunikację między poziomami lub też kondygnacjami. Już w starożytności, oraz w średniowieczu pełniły funkcję ściśle praktyczną. Jedynie wewnętrzna oprawa miała formę dekoracyjną. Zewnętrzne schody były wówczas budowane z kamienia (jako najbardziej trwały i najczęstszy materiał budowlany), podkreślając rangę budynku, jakim był np. zamek, świątynia, albo kościół. W renesansie natomiast, zaczęto stosować bardziej dekoracyjne formy schodów we wnętrzu budynków, pełniły wówczas one głównie rolę reprezentacyjną, zwłaszcza w bibliotekach, teatrach, oraz pałacach.
Wymiary schodów regulują przepisy budowlane zawarte w rozporządzeniu ministra właściwego do spraw budownictwa (rozporządzenie ministra infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie), zgodnie z którymi minimalne wymagania zależą od przeznaczenia budynków (budynki mieszkalne, użyteczności publicznej, służba zdrowia) oraz przeznaczenia schodów – wejścia do piwnic, czy na poddasze mogą zawierać mniej wygodne schody.
Do konstrukcji schodów zalicza się głównie bieg, lub bieg schodowy- jest to ogólna nazwa szeregu stopni, połączonych ze sobą. Podest (lub spocznik), czyli poziomy element rozdzielające biegi schodowe, pozwalają na ewentualny odpoczynek, zmianę kierunku biegów, wejście do mieszkania itp. może być jeden lub więcej – piętrowe (na poziomie kondygnacji) lub między piętrowe. Kolejna część to stopień, składający się z poziomej części czyli podnóżka (inne nazwy to – stopnica lub posunięcie), oraz pionowej części czyli przednóżka (podstopnica lub podniesienie). Część umieszczona wzdłuż biegów, oraz wystająca na wysokość od 100 – 110 cm to balustrada z poręczą (lub pochwyt – czyli część bezpośrednio mocowana do ściany), zapewnia miedzy innymi bezpieczne korzystanie ze schodów. Schody posiadają też duszę, czyli wolną przestrzeń między dwoma biegami.
Istnieje wzór na wielkości schodów, dzięki któremu każdy może zaprojektować schody do swoich potrzeb. Ogólna zasada jest taka, że należy tak dobrać wielkość, żeby schody były jak najbardziej wygodne zarówno w wchodzeniu jak i podczas schodzenia. Wysokość przednóżka i szerokość podnóżka są od siebie bardzo zależne. Obliczenia prowadzimy ze wzoru:
2h + s = 60 – 65 cm.
Gdzie:
H= wysokość stopnia
S= szerokość stopnia (63cm – czyli średnia, to długość krótkiego kroku dorosłej osoby, który został przyjęty na podstawie badań i doświadczeń)
Najczęstsze przyjęte wielkości w praktyce to:
Wysokość stopnia między: 14 – 19 cm (bardzo wygodne to schody h=15 cm, wygodne h= 16 cm, przeciętne h=17cm, podrzędne h=19 cm)
Szerokość stopnia między: 25 – 32 cm (bardzo wygodne schody to s=32 cm, wygodne s=30 cm, przeciętne s=29 cm, podrzędne s=25 cm.
Po przeliczeniu wielkości, tworzy nam się kąt nachylenia schodów, który dzielimy na bieg o łagodnym nachyleniu do 30 stopni, a o normalnym kącie nachylenia od 30 – 36 stopni. Schody strome przekraczają 36 stopni nachylenia.
Dokładne długości, wysokości i szerokości stopni, podstopni i spoczników zawarte są w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury (…) w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, §68 ust 1.
Klasyfikacja schodów zależy od wielu czynników. Między innymi od miejsca położenia. Tu przykładem mogą być schody wewnętrzne, znajdujące się – jak sama nazwa wskazuje – wewnątrz budynku. Są to schody główne – reprezentacyjne (znajdujący się w pałacach, budynkach, gdzie główny nacisk jest postawiony na kulturę, w salonach mieszkalnych), służbowe – (np. kuchenne – występujące w starych klasycznych i zamożnych kamienicach, gdzie schody pełniły jedną z głównych komunikacji dla służby), piwniczne – prowadzone do piwnic w domach lub mieszkaniach wielorodzinnych, a także ewakuacyjne – głównie w budynkach użyteczności publicznej lub biurowcach. Schody wewnętrzne mogą być np. drewniane (reprezentacyjne), żelbetowe (ewakuacyjne). Ze względu na klasę materiałową wyróżnić możemy schody stalowe, ceglane, kamienne, betonowe, mieszane.
Schody mogą się znajdować również na zewnątrz budynku. Są one wtedy zbudowane z trwalszych materiałów takich jak kamień, beton, cegła, ponieważ są bardziej narażone na czynniki zewnętrzne. Istnieją również schody terenowe, które mogą być uważane za osobną konstrukcje.
Klasyfikację schodów możemy również rozpatrywać w zależności od kształtu w rzucie poziomym, oraz od rodzaju konstrukcji. W takim przypadku wyróżnić możemy schody – jednobiegowe proste, dwubiegowe jednokierunkowe, dwubiegowe zwykłe z kierunkiem powrotnym, dwubiegowe łamane, dwubiegowe z biegiem podwójnym górnym i dolnym, trójbiegowe (manierystyczne schody w przedsionku Biblioteki Laurenziana we Włoszech), wachlarzowe(schody w zamku w Baranowie Sandomierskim), zabiegowe , oraz kręte (schody w Watykańskim Muzeum).
Z punktu widzenia konstrukcji, schody możemy podzielić na wspornikowe (o biegach, lub stopniach wspornikowych), policzkowe (oparte na belkach policzkowych), płytowe (o brzegach spornikowych lub wolno podparte), oraz spiralne (prętowe lub płytowe).
W dzisiejszych czasach – na szczęście lub i nie – pod względem architektonicznym schody nie są jedynym elementem komunikacji pionowej. Stosowane są także pochylnie, rampy, windy i schody ruchome. Jednakże pod względem wnętrzarskim, schody powinny również pełnić funkcję estetyczną, dopasowaną do wnętrza. Dlatego projektując schody we wnętrzu jakim jest np. małe mieszkanie, w którym nie ma za wiele miejsca na półki, czy szafy, wówczas schody mogą nam pomóc w rozwiązaniu tego problemu. Można np. zagospodarować niewykorzystana przestrzeń pod schodami, na szafy, szuflady, lub schowek.