We współczesnej urbanistyce zachodnioeuropejskiej osiedle mieszkaniowe to nie tylko zespół budynków mieszkalnych,
ale i towarzysząca im infrastruktura.
Na kształt wielu osiedli w krajach Europy Zachodniej w dużej mierze wpłynęły postanowienia Karty Ateńskiej. Powstała w 1933 roku i opublikowana 10 lat później, Karta stanowiła wypracowany przez architektów i urbanistów manifest zawierający wytyczne i postulaty, w oparciu o które miały być projektowane nowe miasta i ich osiedla. Podstawowe przesłanie Karty – miasto powinno być zaprojektowane tak, by służyć ludziom, pozostaje aktualne także i dziś. Zgodnie z manifestem głównym zadaniem każdej metropolii jest zapewnienie mieszkańcom odpowiednich warunków mieszkaniowych. Takich, w których na każdą osobę przypadnie odpowiednia liczba metrów kwadratowych przestrzeni mieszkania, odpowiednia ilość światła oraz powietrza. Duże znaczenie miała również ilość zieleni w pobliżu miejsca zamieszkania oraz odległość od miejsca pracy. Tereny zielone miały – w myśl Karty – stanowić rolę separatora pomiędzy poszczególnymi funkcjonalnymi dzielnicami.
We współczesnej urbanistyce zachodnioeuropejskiej osiedle mieszkaniowe to nie tylko zespół budynków mieszkalnych, ale i towarzysząca im infrastruktura: przedszkole, szkoła, obiekty usługowe i handlowe oraz tereny zielone. Wszystkie te elementy stanowić powinny całość – tak pod względem terytorialnym, jak kompozycyjnym, a poszczególne obiekty łączyć powinny szlaki komunikacyjne i ciąg dróg o mało intensywnym ruchu i ograniczonej prędkości. Z kolei na zewnątrz osiedla poprowadzone powinny być drogi umożliwiające sprawną komunikację z pozostałą częścią miasta.
Dobrze zaplanowane osiedla to podstawa w tworzeniu miejskiej przestrzeni przyjaznej mieszkańcom. Pamiętać przy tym należy, że źle zaplanowane osiedla są najtrudniejszym do naprawy elementem przestrzeni. Lepiej wiec zapobiegać, niż mierzyć się później z konsekwencjami złego planowania. Patrząc na przykład europejskich metropolii, zauważyć możemy, iż coraz więcej miast decyduje się na rozwiązania mające na celu zwiększenie komfortu codziennego życia swoich mieszkańców. Pomocna jest tu – również coraz popularniejsza – doktryna Nowego Urbanizmu oraz pojęcie „miasta zrównoważonego”, w którym żaden element miastotwórczy nie góruje nad pozostałymi, a kwestie ekologiczne nie są lekceważone. Mimo iż jednym z założeń Nowego Urbanizmu jest zagęszczanie zabudowy, tak by wszędzie było blisko, to także osiedla zlokalizowane na przedmieściach mogą w myśl tego nurtu stawać się bardziej zrównoważone. Ważne, by spełniały potrzeby mieszkańców oraz gwarantowały szybką i łatwą komunikację.
Przykładem tak zaplanowanego osiedla może być wiedeńskie Seestadt Aspern – wielkie osiedle wybudowane pośród pól uprawnych. Miasto nad Wodą, powstające od podstaw, zamieszkiwane będzie w przyszłości przez 20 tys. mieszkańców. Projekt zakłada stworzenie inteligentnego osiedla wyposażonego w najnowszą technologię. Na 240 hektarach powstaną budynki mieszkalne, lokale gospodarcze i ośrodki naukowo-badawcze. Zanim jednak powstały pierwsze apartamentowce, w pierwszym etapie inwestycji skomunikowano ją z centrum miasta szybką linią metra, zapewniając jednocześnie przyszłym mieszkańcom bliskość dworca i kolei. W tym samym czasie zagospodarowano teren wokół inwestycji – wykopano jezioro otoczone plażami i terenami rekreacyjnymi tuż przy końcowej stacji. Pierwsi mieszkańcy osiedla już teraz docierają do pracy w kilkanaście minut, a w wolnych chwilach cieszą się jeziorem i pięknymi widokami. Inną wyjątkową cechą tego projektu jest wyeliminowanie z terenu zabudowy ruchu pojazdów, który będzie funkcjonował jedynie na obrzeżach oraz podziemnych parkingach.
W Niemczech przykładem osiedla przyjaznego mieszkańcom i naturze może być Vauban – eksperymentalne zielone osiedle powstałe na terenie dawnej bazy wojskowej, oddalone 10 minut jazdy tramwajem od zabytkowego centrum Fryburga. Jest ono modelowym przykładem osiedla zrównoważonego. Posiadanie samochodu jest tutaj właściwie nieopłacalne. Wszędzie bez problemu dojedziemy rowerem i tramwajem bądź dojdziemy na piechotę. Ponadto ci, którzy decydują się na posiadanie tu auta, muszą obowiązkowo wykupić miejsce parkingowe na wielopoziomowym parkingu, kosztujące ok. 20 tys. euro miesięcznie. Parkowanie przyuliczne jest tu właściwie zakazane. W Vauban prawie nie ma dróg. Ulice i alejki są brukowane lub wyłożone kostką. Domy mają rozległe balkony i wielkie okna, wszystkie wyposażone są w specjalny system wentylacyjny, dzięki czemu powietrze wewnątrz zawsze jest świeże. Energię zapewniają panele słoneczne i generatory na trociny produkujące zarówno prąd, jak i ciepło. Z kolei specjalne biologiczne toalety zamieniają ścieki w nawóz, a brudna woda jest filtrowana i używana do podlewania.
Godnym uwagi, popularnym trendem w stolicach Danii i Szwecji jest kreowanie nowych przestrzeni mieszkalnych na terenach zdegradowanych i poprzemysłowych. W Kopenhadze przykładem takiego działania może być nowoczesna dzielnica Ørestad, zlokalizowana w bezpośrednim sąsiedztwie szybkiej kolei miejskiej. Jej charakterystycznym punktem jest 23-piętrowy hotel Bella Sky, uważany za jedną z ikon współczesnej architektury. Dwie skrzydlate wieże hotelu stanowią wyrazisty akcent w panoramie dzielnicy, a sam budynek spełnia funkcję miastotwórczą, przyciągając ludzi, którzy chcą zamieszkać w tej okolicy. Osiedle znajdujące się w sąsiedztwie Bella Sky tworzą ultranowoczesne i energooszczędne obiekty mieszkaniowe. Całość jest oczywiście doskonale skomunikowana z pozostałymi częściami miasta komunikacją publiczną. Podobne działania podjęły władze Malmö, budując w nowej dzielnicy Vastra Hamnen skręcony wieżowiec Turning Torso, stanowiący dziś wizytówkę tego miejsca. Innym przykładem może być budowa w Sztokholmie osiedla-dzielnicy Hammarby Sjöstad, położonej nad jeziorem. To wzór doskonale zorganizowanej przestrzeni urbanistycznej. Nie spotkamy tu żadnych grodzeń. Cała przestrzeń jest otwarta, wypełniona placami zabaw, alejkami, drewnianymi, dyskretnie podświetlonymi podestami nad wodą oraz w sposób przemyślany zaplanowaną i nasadzoną zielenią. Mimo nowoczesnej architektury starannie zaplanowane osiedle doskonale wpisuje się w kontekst tego miejsca, sprawiając wrażenie, jakby istniało tam od wielu lat. Miarą sukcesu tego – jak i innych europejskich osiedli – jest przede wszystkim staranne planowanie w każdym, najmniejszym nawet szczególe.
Marta Maniecka